İki Bayburt

Belge ve defterlerde Konya Sancağı'na tabi Bayburt Nahiyesi, Karaman Vilayeti veya eyaletine tabi Bayburt Nahiyesi ve Karaman Sancağı'na tabi Bayburt Kazası şeklinde geçen Bayburt'tur. Karaman Bayburt'u, Ereğli'nin güney batısında ve Karaman'ın doğusundaki yörenin adı idi. Burası Tuz Gölü'nün Güneydoğu tarafında daha çok "At çeken" (Esb-keşan) diye tabir edilen aşiretin ikamet ettiği yerdir. Bayburd-ı Karaman da denilirdi. Bazı defterlerde burada oturanlara nispetle cemaat ve topluluk adı olarak da geçmektedir. 

Mesela Ankara Livası'nda Haymana taifesi içinde Bayburt cemaati yani topluluk adı görülmektedir. Zira Karaman Bayburt'u bölgesinde oturanlar zaman zaman başka yerlere sürgün edilmişlerdir. Bazı araştırmalarda Karamanoğulları beyi Karaman Bey'in yanında Turgut ve Bayburt adında kendisine büyük destek veren iki adamı olduğu ve bunlara tabi olan Türkmen topluluklara da Turgut ve Bayburt adı verildiği de söylenmektedir. Karaman'ın Bayburt ve Turgut kazalarında yerleşen At çeken taifesinin Oğuzların Çepni boyundan olduğu söylenmektedir. 

At çeken (Esb-keşan) taifesinin ikamet ettiği Karaman Bayburt'u Turgut, Bayburt ve Eskiil kazalarıyla birlikte zikredilmektedir. Esb-keşan(At çeken) taifesi at yetiştirici demek olup bu bölgede yaşayanlar vergi olarak devlete yetiştirdikleri atlardan verirlerdi. 

Başka bir araştırmada bu mevkiininat çeken (esbkeşân) taifesine verilen yurtluklar olduğu zikredilmekte ve şöyle denilmektedir: Kanûnî Sultan Süleyman dönemi tımar ve taşra teşkilât kanunnâmelerinde bazı arazilerin esbkeşân taifesine yurtluk yoluyla tayin edildiği yazılıdır. Bunlar Karaman vilâyetinde Konya sancağına bağlı Turgut, Eski İl ve Bayburt nahiyelerinde bulunuyordu. Buraların göçebe halkı ziraata yatkın olmadığından on iki hâne başına bir at karşılığı at akçesi ödemekle mükellef tutulmuştu.

Karaman Bayburt'u Osmanlı Arşivi belgelerinde 1706 (1118) tarihinden 1827 (1239) tarihine kadar nahiye ve kaza şeklinde geçmektedir.

Erzurum Bayburt'u

Erzurum Bayburt'u, ismi ve tarihiyle daha çok eskiye dayanan ve şu an bulunduğu coğrafi yerinde kuruluş tarihi kesin olarak bilinmeyen kadim bir yerleşim merkezi olan ve Çoruh nehri üzerinde kurulmuş olan Bayburt şehridir. Osmanlı Arşivi defter ve belgelerinde dönemine göre Bayburt Kalesi, Bayburt Nahiyesi, Bayburt Kazası Bayburt Sancağı, Bayburt Livası şeklinde geçmektedir. "Bayburd-ı Erzurum" yani Erzurum'un Bayburt'u tabiri kullanılmıştır.

Bu iki merkez dışında Bayburt ismi ile daha başka bölgelerde köy veya yerleşim yer adları bulunmaktadır. Azerbaycan, Ermenistan, Kars, Polatlı gibi bazı yerlerde Bayburt adı verilmiş köylerin olduğu tespit edilmiştir. 

Osmanlı Arşivi belgelerinde geçen bu iki Bayburt için şunu söyleyebiliriz: Karaman Bayburt'u; tarihi belli olan Karaman Beyliği'nin yanında bulunan bir adamının ismine izafeten ona tabi olanların ikamet ettiği bir bölgeye verilen bir isimdir. Bu isim orda yaşamış olan Esb-keşan/At çeken denen konargöçer bir aşirete nispeten verilmiş bir isimdir. Bu sebeple bu gün böyle bir aşiret olmadığı için böyle bir bölge ismi de yoktur. Ancak bu gün bu adı taşıyan bazı köyler bulunsa da eski Bayburt veya Turgut isimlerine nispetle verdikleri ismi muhtemelen bu aşiretin dağılmasıyla yerleştikleri küçük yerleşim yerlerine vermelerinden ibarettir. 

Erzurum Bayburt'u ise kuruluş tarihi belli olmayan kadim bir şehir olan ve bu gün de hala varlığını davam ettirmekte olan, Çoruh Nehri kenarında bir tepe üzerinde kurulu kale ismi ve sonra bu kalenin eteklerine kurulu bir yerleşim yeri olan ve bu gün de Bayburt ismiyle devam eden şehrin adıdır. Yani Karaman Bayburt'u bir şahsa nispetle o şahsa tabi olanların bölgesine verilen isim iken Erzurum Bayburt'u bizzat bu adla kurulan kale ve şehre ait olan ve halen bu adla devam eden özel bir yer adıdır. Bu bakımdan Karaman Bayburt'u ile Erzurum Bayburt'u arasında doğrudan bir ilişki yoktur denilebilir.