Ülkemizin her bir köşesi birbirinden güzeldir ama Bayburt’un başka bir yeri vardır Bayburtlunun yüreğinde. Kadim şehrin tarihi zenginliklerini okudukça övünmekte haklıdır Bayburtlular. İşte böylesi tarih sahifelerinden birini daha sizlerle paylaşıyorum. Başbakanlık Osmanlı Arşivi kayıtlarına göre; son dönem Osmanlı padişahlarından Sultan II. Abdülhamid devrinde (1876-1909) muhtelif kadrolarda istihdam edilmiş yirmi beş Bayburtlu devlet adamı tespit ettim ve History Studies dergisinin son sayısında (Aralık 2015) makale olarak yayımlandı. Buradaki bilgileri özet halinde sizlere aktarmak istiyorum.

Evvela şunu ifade edelim. Osmanlı’nın icra ettiği memur istihdam politikası Sultan  II. Abdülhamid zamanında ciddi değişim geçirdi. Sultanın emriyle bütün memurların çağdaş deyimle CV'leri yani sicil kayıtları için Sicill-i Ahval İdaresi kuruldu ve bu bilgiler Sicill-i Ahval Defterlerine kaydedildi.

İşte bu defterlerde Bayburtlu olarak kayıtlı olan memurların sayısı yirmi beştir. Bunlardan yirmisinin doğum yeri Bayburt’tur. Diğer beş kişi ise aslen Bayburtlu olmasına rağmen muhtemelen babalarını memuriyeti gereği başka şehirlerde dünyaya gelmişlerdir. Mesela Ahmed Vasfi Efendi “Bayburd ahâlisinden ve tarîk-i ilmiyesinden Hüseyin Efendi’nin oğlu” biçiminde kayıtlı olup İzmir’de dünyaya gelmiştir. Bayburt hanedanından Bostancızâde müteveffâ İbrahim Ağa’nın oğlu olan İsmail Fehim Efendi ise Erzurum’da dünyaya gelmiştir. 

Bayburtlu 25 memurdan 22’si Müslüman’dır. Filibos Efendi, Maksud Mesrub Efendi ve Mıgırdıç Efendi adlı üç kişi ise Hıristiyan olup Ermeni tebaaya mensuptur. Ancak üçünün de doğum yeri Bayburt’tur. Devlet adamlarından 18’i çift isimli, 7’si tek isimlidir. Bayburtlu devlet adamlarımızın eğitim durumları birbirinden farklı özellik göstermektedir. İçlerinde Hukuk Fakültesi (Mekteb-i Hukuk-ı Şahane) mezunu olanlar bulunduğu gibi sadece idadi mezunu olanları da vardır. 

Müslüman memurlar arasında birçok kişi Arapça ve Farsça bilmektedir. Ancak Batı dillerini bilen memur sayısı yok denecek kadar azdır. Erzurum İdadisi’ni bitiren Ahmed Kemal Efendi dil bilirlik yönünden diğerlerinden oldukça farklıdır. Arapça, Farsça gibi doğu dilleri yanı sıra Fransızca hatta Ermenice’yi hem konuşabilir hem de yazabilir durumdadır. Abdullah Munib Efendi Arapça ve Farsçayı anlayacak düzeydedir. Saraybosna medreselerinde eğitim gören Mustafa Necati Efendi Boşnakça bilmektedir. Mehmed Necati Efendi Arapça ve Farsçayı anlayacak düzeydedir. Salih Zeki Efendi, Arapça ve Farsçaya aşina durumdadır. Muharrem Efendi Arapça okuyup yazacak durumdadır. Diğer memurlar ise sadece Türkçe okuryazar durumdadır. 

Defterlere göre Bayburt doğumlu 25 devlet memurunun meslekleri farklılık arz etmektedir. Memuriyet ve kâtiplik vazifesini yürütenler, maliye bürokrasisinde çalışanlar, güvenlik ve asayiş birimlerinde görev alanlar, hukuk ve adalet mekanizmasında çalışanlar ve idari ve yönetici kadroda bulunanlar olmak üzere beş gruba ayrılabilirler. Yönetici sınıfında vazife icra eden sekiz kişiden biri olan Abdullah Munib Efendi, Kiğı Kazası malmüdürlüğünü vekâleten yürütmüştür. Yemen Ağa’nın oğlu olan Ahmed Hamdi Efendi de bir dönem Pasinler kazası malmüdürü muavini olmuş bir dönem de Tercan kazası malmüdürlüğü görevini ifa etmiştir. Bayburtlu Koca Beyzâde İbrahim Reşid Bey’in oğlu olan İsmail Hakkı Efendi ise Bayburt’ta evrak memuru olarak işe başlamıştır. Bir süre sonra da Anadolu Vilayeti müfettişliğinin maiyet memuru olmuş, ardından Kosova vilayetine bağlı Priştine sancağının tahrirat müdürlüğü görevine getirilmiştir. İsmail Hakkı Efendi, Kudüs ve Hama sancaklarının tahrirat müdürlüğünü icra etmiş ardından Midilli, Üsküdar ve Urfa’da aynı görevleri yapmıştır. Yönetici grubundaki bu iki müdürün dışındakiler Osmanlı topraklarının muhtelif bölgelerinde ya doğrudan kaymakam olmuşlar veyahut kaymakam vekilliği görevini icra etmişlerdir. Ahmed Kemal Efendi, Kosova vilayetinde maiyet memuru olarak göreve başlamıştır. Bir süre sonra da o bölgedeki Gostivar, Kalkandelen, Palanka, Preşova, Kıratova ve Firizrik ve Radovişte kazalarında kaymakamlık yapmıştır.
 
Bayburt’ta doğmasına rağmen eğitiminin bir bölümünü Saraybosna medreselerinde tamamlayan Hacı Şeyhzade Mustafa Necati Efendi, Bosna yöresinde bürokrasinin muhtelif kalemlerinde çeşitli görevler yaptıktan sonra Eleşkirt kazası kaymakamlığına atanmıştır. Bunlardan başka bölük jurnal eminliği, bölük ağalığı, polis komiserliği gibi vazifeleri icra eden Bayburtlular da vardır. Örneğin Muharrem Efendi kura yoluyla askerlik hayatına başlamış ardından başçavuşluk rütbesine kadar yükselmiş ve binlerce kilometre uzaklıktaki vatan toprağı Yemen’de görev yapmıştır. Hatta bir dönem Yemen polis müdürünün izinli olduğu dönemde onun yerine vekâleten polis müdürü olmuştur. 

Kısacası bugün olduğu gibi dün de Bayburtlular, ülkenin her bir köşesinde kendilerine verilen görevleri bihakkın yerine getirmişlerdir.

Makalenin tam metnine ulaşmak için tıklayınız...
http://www.historystudies.net/dergi//sicill-i-ahval-defterlerinde-kayitli-bayburtlu-osmanli-devlet-memurlari201601.pdf