Güzel şehrimiz Bayburt’un nüfus durumuyla ilgili olarak 2015 yılında Bayburt Nüfus Defterleri adlı kitabı neşretmiştik. Bilindiği üzere Osmanlı’da ilk nüfus sayımına 1831 yılında başlanmış ancak Bayburt’un sayımı 1835’te yapılmıştı. 1826’da Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılışı ardından kurulan Mansure ordusuna asker temini ve vergi mükelleflerinin tespiti amacıyla yapılan bu sayımda sadece erkek bireyler kaydedilmişti. 1835’te Bayburt merkezde 16 mahalle vardı. Bayburt’a bağlı toplam köy sayısı ise 124 idi.  Merkez ve köylerde bu tarihte yaşayan toplam erkek nüfus ise 8.700 kişi idi. Aynı oranda kadın nüfusun var olduğu düşünüldüğünde muhtemel toplam nüfus 17.400 civarıydı. Defterdeki verilere göre 1835’te mevcut nüfusun % 84 gibi çok büyük bir kısmı (7.306 erkek) köylerde yaşıyordu. Nüfusun % 16'sı ise (1.394 erkek) ise şehir merkezinde ikamet ediyordu. 1835 yılının daha doğrusu Osmanlı’nın ilk nüfus sayımının genel özeti bu şekildeydi. Aradan geçen 66 yıl sonra yani 1911 yılında nasıl bir değişim oldu? Bu günkü yazımızda buna bakacağız. 

Tarihe meraklı okuyucularımızın bileceği üzere 1908 yılında II. Meşrutiyet ilan edilmiş ve Osmanlı Devleti yeniden anayasalı ve meclisli bir yönetime kavuşmuştu. Bu dönemde diğer pek çok alanda olduğu gibi mülki idarede de bir takım yenilikler yapıldı. İşte bu günkü yazımızın ana kaynağı olan 1911 yılı verileri de oluşturulan özel komisyonun çalışmalarının bir sonucu olarak ortaya çıktı. Osmanlı Arşivinde Dâhiliye kataloğu içerisinde yer alan DH. İ. UM.EK 87/15 kodlu kaynağımız aslında bir nüfus defteri değil. Yani tıpkı 1835 yılında olduğu gibi, mahalle mahalle ya da köy köy bütün hanelerde yaşayan erkek bireylerin fiziksel özellikleri, meslekleri ve yaşları yazılmamıştır. Bayburt’un bu tarihte bağlı olduğu Erzurum Vilayetinde idari bir düzenlemeye gidilmiş ve bunun sağlam zemine oturtulması için bütün kazaların genel nüfus verilerine ve köylerin kaza merkezlerine uzaklığının tespitine ihtiyaç hâsıl olmuştur. Bu bağlamda Bayburt ve köylerinde yaşayan yine erkek bireylerin sayısı tespit edilmiştir. Ayrıca Bayburt merkez nahiye dışında Hart (Aydıntepe), Pulur (Gökçedere) ve Everek (Örence) nahiye merkezlerine bağlı bütün köylerin merkezlere uzaklığı belirlenmiştir.

Şimdi bu verilere göre 1911 yılında Bayburt’un nüfus durumunu tahlile başlayalım.

Grafikte gösterildiği üzere Bayburt merkez nahiyeye bağlı köy sayısı 36’dır. Bayburt şehir merkezindeki erkek nüfus sayısı 5308 kişidir. Aynı oranda kadın nüfusun varlığı kabul edildiğinde şehir merkezinin tahmini nüfusu 10.616 kişi civarındadır. Bayburt merkez nahiyeye bağlı köy sayısı 36’dır. Şehir merkezinde yaşayanlarla birlikte merkez nahiyenin toplam erkek nüfusu 11.363 kişidir. Aynı oranda kadın nüfus olduğu kabul edildiğinde merkez nahiyenin muhtemel nüfusu 22.726 kişidir. Diğer üç nahiyeden en büyüğü günümüzde ilçe merkezi olan Hart yani Aydıntepe’dir. Buraya 51 köy bağlıdır ve toplam erkek nüfus sayısı 8.928 kişidir. Yine aynı oranda kadın nüfus eklendiğinde Hart Nahiyesinin toplam muhtemel nüfusu 17.856’dır. Günümüzde ilçe merkezi olan Kısanta’nın da (Demirözü) bağlı olduğu Pulur Nahiyesine bağlı köy sayısı 42 ve burada yaşayan toplam erkek nüfus ise 8.243 kişidir. Bir o kadar da kadın nüfusun yaşadığı varsayıldığında muhtemel nüfus 16.486’ya çıkmaktadır. Everek Nahiyesine bağlı köy sayısı 30 ve yaşayan erkek birey sayısı ise 5.583 kişidir. Aynı oranda kadın nüfus varlığı kabul edildiğinde ise Everek Nahiyesinin toplam muhtemel nüfusu 11.166’ya ulaşmaktadır. Grafiğe genel olarak bakıldığında 1911’de Bayburt’un toplam köy sayısı 159’dur. 1835 sayımında ise bu sayı 124 idi.  Bu durumda 35 yeni köy Bayburt bağlanmıştır.

İkinci grafiğe baktığımızda 1835’ten 1911’e 65 yıldaki değişimi takip edebiliriz. Bariz bir şekilde görülen nüfus artışının en önemli sebebi artan köy sayısıdır. Bununla beraber Bayburt şehir merkezinin nüfusu yaklaşık dört kat artarak tahminen 10.616’ya ulaşmıştır. Aynı şekilde köylerin de nüfusu artmış ve yaklaşık 57.618’e çıkmıştır. Genel toplamda ise 17.400 kişiden 68.234 kişiye yükselmiştir.

Defterdeki yazılış sırasına göre köylerimizin erkek nüfusu ve tahmini toplam nüfus tablosu ise aşağıdaki tabloda gösterildi.