Bakû sokaklarını arşınlıyorduk aynı gazetede yazarlık yaptığım sevgili Arslan Bulut’la. Birden bir kamu binasının girişinde ilginç bir heykele çarptı gözüm.
“Bu Dede Korkut” dedim, içeri dalıp fotoğrafını çektim, Arslan Bey de öyle yaptı. Tam o sırada üç-beş kişi çıktı içerden, sordum onlara: “Bu Dede Korkut mu?” diye “Beli (evet)” dedi içlerinden birisi ve bu heykel hakkında çok ilginç bilgiler verdi.
Heykel, Azerbaycan’da yetişen “demir ağaç”tan yapılmış. Bu demir ağaç, öyle ağırmış ki, diğer ağaçlar gibi suda yüzmüyor, batıyormuş. Heykelin toplam ağırlığı 3,5 tonmuş.
- Ben Bayburtluyum, bizim Dede Korkut’a bunun selamını deyim mi? dedim, gülümsedi adam,
- Yahşı yahşı… Diyersen… Bayburt da bizim eldir…
“Bayburt da bizim eldir”…
Bu söz öyle boşuna söylenmiş bir söz değildi. Belli ki bilgili, kültürlü birisiydi o kişi.
Azerbaycan’a yıllar önce yaptığım bir gezide, sanat sokağında bir ressama portremi yaptırmak istemiştim. Kamil adlı bu ressam “Burada olabilmez gardaş… Eve gelürseen, evde yaparam” dedi. Ev sözcüğünün e’sini aynen Bayburtlular gibi telaffuz ediyordu. Şaşırdım önce ama sonra Celâlî ve Zihnî’nin kimi dizelerini hatırladım. O dizelerde Azerbaycan Türkçesi’nin etkileri açıkça belliydi.Birlikte hatırlayalım o dizeleri:
Bir dörtlük Zihnî’den:
Erzurum’dan esip gelen sabalar
Varın görün Bayburt bağı hardadır?
O yar ülkesinin baharı mıdır?
Yahşı mıdır, yar otağı haradır?
İki dörtlük de Celâlî Baba’dan:
Nâme sakın yahşı yaman danışma
Hasret söyle Celâlî’den karışma
Ne ferman çıkarsa al getir açma
Sır verme yadlara haramdır nâme
Sufi kelmında imlayı devşir
Hiç yaman danışma il incinmesin
Sözü kanata çek zihninde pişir
Yahşı danış ehl-i dil incinmesin
Yahşı danışayım ben de… Odlar Yurdu’nun Göy Hazarı’nın kıyısından, Azerbaycan ağzıyla seslensin Dedem Korkut, “Parasarın Ulu Bayburt Hisarı”na.
Kafirlər gördülər ki, gələnlər tacirə bənzəmir, qaçıb qalaya girdilər,
qapılarını bağladılar. Bürcə çıxıb “kimlərsiz?” – dedilər. Bunlar:
“Tacirlərik” – dedilər. Kafirlər “Yalan söyləyirsiz” – deyə daşa tutdular.
Uruz atdan düşüb deyir: “Atamın qızıl qədəhindən şərab içən,
məni sevən kimdirsə, atdan düşsün! Bunların qapısına bir-bir gürz vuraq!”.
On altı igid sıçrayıb atdan düşdü. Qalxan tutdular. Gürzlərini çiyinlərinə
saldılar. Qapıya gəldilər, bir-bir gürz vurub qapını sındırdılar,
içəri girdilər. Kafirlərin hamısını qırdılar, bir nəfəri sağ qoymadılar
ki, gedib özününkülərə xəbər versin. Malını talan etdilər. Öz
qoşunlarının üzərinə qayıtdılar.
Kafirlərin bir malotaranı vardı. Gördü ki, qalanı aldılar. Qaçıb
təkurun yanına getdi, Aya Soyfanın alındığını xəbər verdi: “Nə oturursuz,
üzərinizə düşmən gəlib, başınıza çarə eləyin!” -dedi.
Təkur, bəyləri bir yerə yığdı. “Bunlarla neyləyək?”- dedi. Bəylər
dedilər: “Bunun yolu odur ki, Qazanı onların qabağına çıxaraq”. Bu
fikri bəyəndilər. Gedib Qazanı çıxartdılar, təkurun qabağına gətirdilər.
Təkur dedi: “Qazan bəy, üstümüzə düşmən gəlib. Bizi bu düşməndən
qorusan, səni buraxarıq. Həm də xərac verməyə razı olarıq. Ancaq sən
də and iç ki, bizim bu elimizə düşmənçiliklə gəlməyəcəksən”. Qazan
deyir: “Vallah, billah doğru yolu görə-görə əyri yolla gəlmərəm!”.
Kafirlər “Qazan yaxşı and içdi”, – deyə sevindilər. Təkur qoşunun
seçmə dəstələrini yığıb meydana gəldi. Çadır qurdurdu. Kafirin qoşunu
Qazanın ətrafına yığıldı. Qazana geyim-keci gətirdilər; qılınc, süngü
və sair döyüş silahları ilə onu yaraqlandırdılar.
Bu zaman oğuz igidləri alay-alay gəldi, gumbur-gumbur təbillər,
nağaralar çalındı.
Qazan gördü ki, bir ağ-boz atlı, ağ bayraqlı, dəmir donlu bəy oğuz
qoşununun önündə gəldi. Çadırını qurdurdu. Alay bağlayıb durdu.
Onun ardınca Qaragünə gəldi, o da öz dəstəsini düzüb durdu. Elə bu
zaman Qazan atını meydana sürüb, özünə tay döyüşçü istədi.
Boz atlı Beyrək at çapıb meydana girdi. Qazan burada soylamış,
görək, xanım, nə soylayıb, demişdir:
Yerindən qalxaraq duran igid, nə igidsən?
Əyninə bəy dəmir donu geyən igid, nə igidsən?
Adın nədir, igid, söylə mənə!
Beyrək burada soylayıb demişdir:
Aya, kafir, sən məni tanımırsanmı?
Parasarın Bayburd hasarından sıçrayıb uçan,
Adaxlısını ayrısı alırkən tutub alan
Baybörə xan oğlu Bamsı Beyrək deyirlər mənə,
Bəri gəl, ay kafir, döyüşək!
