Cirit, Türkler'in yüzyıllardan beri oynadıkları bir ata oyunu. Anadolu'ya Alparslan'la birlikte giren bu oyun daha sonra Avrupa'ya ve Arap topraklarına da taşındı. Hatta 17'nci yüzyılda Almanca ve Fransızca konuşulan topraklarda oynandı. Balıkesir, Söğüt, Konya, Kars, Erzurum ve Bayburt'ta oynanan bu oyun, artık Konya ve Balıkesir'de oynanmıyor. Habercinin "bilgi otobüsü" projesi kapsamında sürdürdüğü etkinlikler devam ediyor. Ekip, yeni yılın ilk günüyle birlikte Doğu Anadolu'ya doğru yola çıktı.

Cirit, Türkler'in yüzyıllardan beri oynadıkları bir ata oyunu. Anadolu'ya Alparslan'la birlikte giren bu oyun daha sonra Avrupa'ya ve Arap topraklarına da taşındı. Hatta 17'nci yüzyılda Almanca ve Fransızca konuşulan topraklarda oynandı. Balıkesir, Söğüt, Konya, Kars, Erzurum ve Bayburt'ta oynanan bu oyun, artık Konya ve Balıkesir'de oynanmıyor. Habercinin "bilgi otobüsü" projesi kapsamında sürdürdüğü etkinlikler devam ediyor. Ekip, yeni yılın ilk günüyle birlikte Doğu Anadolu'ya doğru yola çıktı.

İstanbul'dan başlayan yolculuğumuz Kars'a kadar devam etti. Kars'ta daha önceden etkinlik yapmayı planlamıştık. Yola çıkmakta geciktik çünkü otobüsümüzün lastikleri kış koşullarına elverişli değildi. İşte tam bu noktada devreye giren Goodyear, seyahatimizin daha da gecikmesini engelledi. Artık güvenli bir şekilde yola çıkmaya hazırdık. Televizyonlar ve radyolar kapanan yolların, ulaşılamayan köylerin haberlerini yayınlarken, bilgi otobüsü çoktan Doğu Anadolu'ya ulaşmıştı. İlk olarak Erzurum'da konakladık. Ekipten arkadaşımız Uğur Oğuz'un ailesi hepimizi misafir etti. Kış turizmi dönemi başlamasına rağmen, Erzurum esnafı neşesizdi. AIDS'li olduğu ortaya çıkan hayat kadını ortalığı karıştırmıştı. Erzurum'dan tekrar yola çıktığımızda, bu defa durağımız Kars oldu. Kars, Erzurum'un tam aksine bizi neşeyle karşıladı. Bizim de karamsarlığımız bir anda dağıldı.

Özgün mimari

Kars'ın kendine özgü bir mimarisi var. Yollar tümüyle Arnavut kaldırımı. Rus işgali döneminde inşa edilen evler de çok ilginç. Çetin kış koşullarında duvarlardan ısıtılan bu evler, yazları çok serin. Bugün bu mimariyi korumak için çalışmalar yapılıyor. 200'e yakın ev koruma altına alınmış durumda. Çok yüksek tavanlı odalardan oluşan evlerde hiç koridor yok. Odalar birbirine açılıyor. Bu özgün mimari örneklerinden biri de vilayet konağı. Konağa, Belediye Başkanı Naif Alibeyoğlu'yla birlikte gittik. Kars Valisi Nevzat Turhan'la tanıştık. Sohbetimiz ilerleyince, konu ciritten açıldı. Ben bu ata sporunun sadece Erzurum yöresine ait olduğunu sanıyordum.Yanılmışım. Vali Bey bizleri bu konuda yeterince bilgilendirdikten sonra, bir de cirit izletme sözü verdi. Onun desteğiyle, Kars'ın Selim ilçesinde değişik köylerden getirilen atlılar, bizim için cirit diğer bir deyimle çavgan oynadı. Karda oynanan cirit muhteşem bir görüntü verdi. Oldukça çetin kış koşulları müsabakaya ayrı bir anlam veriyordu.

Ata sporu cirit

Halkın ilgisini çekmek için cirit meydanında davullar ve zurnalar çalınır. Cirit oyununda iki takım bulunur. Bu takımlar 70 ile 120 metre genişliğindeki bir alanda karşılıklı olarak alanın en gerisinde 6'şar, 8'er veya 12'şer kişi olarak dizilirler. Ciritçiler bölgesel giyimleriyle atlarına biner. Sağ ellerine atacakları ilk ciriti, diğer ellerine de yedek ve yetecek miktarda cirit alırlar. İki tarafın birinden bir atlı öne fırlar, karşı dizinin önüne 30-40 metre kadar yaklaşır. Karşı tarafın ciritçilerinden birisinin adını seslenerek meydana davet eder. Sağ elindeki ciriti ona doğru savurur, sonra geri döner, atını kendi dizisine doğru mahmuzlar. Karşı tarafın davet edilen ciritçisi hızla onu takip eder, elindeki ciriti geri dönüp kaçan karşı taraf oyuncusuna fırlatır. Bu kez ilk ciritçinin çıktığı sıradan diğer bir ciritçi onu karşılar. İkinci diziden çıkan, sırasındaki yerini almak için süratle yerine dönmeye çalışır. Bu defa rakibi onu kovalar ve ciritini atar.

Er meydanı

Cirit isabet ettiren oyuncu takımına bir sayı kazandırır. Eğer attığı ciriti rakibine değil de, ata isabet ettirmişse bir sayı kaybeder. Oyuncular kendilerini rakiplerinden sakınmak için çeşitli hareketler yapar, atın sağına soluna eğilir, karnının altına ya da boynuna asılırlar. Bazısı rakibi kaçıp, dizisine ulaşana kadar üç-dört cirit savurarak isabet ettirir ve sayı toplar. Bu arada başına, gözüne, kulağına cirit isabet eden oyuncuların yaralandığı olur. Bu durumda ölen, er meydanında ölmüş sayılır. Ölümleri engellemek amacıyla, daha önceden hurma ve meşe ağacından 70-100 santim uzunluğunda, 2-3 cm. kutrunda yapılan ciritler, daha sonraları kavak ağacından yapılmaya başlanmıştır. Sopaların uçları silindir şeklinde kesilerek yuvarlatılır. Kabukları yontulur. Bu isabet halinde bir yara açılmasını ve ölüm tehlikesini yok etmek için alınan bir tedbirdir. Cirit sona erince, cirit oyununu düzenleyenler başarılı olanlara ödüller, ziyafetler verir.

Cıvıl cıvıl sokaklar

Bembeyaz bir pamuk çuvalı görüntüsündeki Kars, hâlâ yeni yılı kutluyor gibiydi. Anadolu'da alışık olmadığımız şekilde ışıl ışıldı. Sanki baharmışçasına kadın erkek, çoluk çocuk sokaklarda, kışın bu çetin yüzünün tam anlamıyla keyfini çıkartıyordu. Meydandaki buz pateni pisti, özellikle gece yarısından sonra dolup taşıyordu. Masallardaki gibi cıvıl cıvıldı bu kent. Türkiye'nin hiçbir yerinde göremediğimiz güzel heykeller, hepimizin dikkatini çekmişti.

İlk etkinliğimiz ressam arkadaşımız Ahmet Güneştekin'in sergisini açmaktı. Kars'ın göbeğindeki buz pateni pistinin etrafına kurduğumuz serginin açılışını, pistte meşale taşıyan çocuklar yaptı. Kara kışta, -20'lerde açık havada açtığımız sergi, oldukça ilgi görüyordu. Ertesi gün, Kars Kültür Merkezi'nde, genç Karslı kardeşlerimizle bir söyleşi düzenledik.

19 Ocak 2004 / Akşam