Bayburt Postası - Cahit Atay’ın ‘Pusuda’ adlı oyununda Maraba, Rıfat Ilgaz’ın ‘Hababam Sınıfı’nda Güdük Necmi, Hidayet Sayın’ın ‘Topuzlu’sunda Topuzlu, Ömer Seyfettin’in ‘Diyet’inde Koca Ali, Cevat Fehmi Başkut’un ‘Harput'ta Bir Amerikalı’sında Dayı rolünde.. Hep çok sevilen, ısrarla ‘o oynuyor mu’ diye sorulan kişi. Turgut Başağa nam-ı diğer ‘Alaman Turgut..’ Bayburt’un yetiştirmiş olduğu yerel tiyatro oyuncularının en önemli isimlerinden biri o. 1960’lı ve 70’li yıllarda Çoruh Sineması’nda sahneye konulan onlarca oyunun başrol oyuncusu.
Evvel zaman içinde, kalbur saman içinde Bayburt’un Karasakal mahallesinde doğdu. 21 Şubat Kurtuluş İlkokulunu bitirdi, ardından Bayburt Ortaokulunu da tamamladı. Bayburt’ta henüz lise olmadığı için Kabataş Lisesi’ne kayıt oldu, 1 yıl sonra 1966 yılında Bayburt Lisesi açılınca kaydını Bayburt’a aldırdı, Bayburt Lisesi’nin ilk mezunları arasında yer aldı. Lise bitince bir yıl öğretmenlik yaptı, o sırada Gümüşhane’de öğretmen okulu okuyup öğretmenliği sürdürme imkânı doğdu fakat kendisi üniversite sınavlarına hazırlandı, girdi. 250 puanla Erzurum Atatürk Üniversitesi Fransız Filolojisini kazandı, çeşitli sebeplerle gidip kayıt olamadı.
Röportaj: Murat Okutmuş
Konuşması, tavırları, el, kol hareketleri, mimikleri hep bir sükûnet içinde. Sıradan bir günde onunla sohbet edenler, tiyatro sahnesinden kopup hayata karışmış bir insan portresi ile karşılaşıyor. Soğuk bir kış gününde Hoca Ali Efendi Matbaası’nda soba başında çaycının getirdiği sıcak çayları yudumlarken başlıyorum sormaya. Ve Turgut Başağa ile Bayburt’un kültürel anlamda, sanata değer verdiği, insan yetiştirdiği, ürettiği yıllara perde aralıyoruz..
Turgut Başağa, Murat Okutmuş (Hoca Ali Efendi Matbaası, 2024)
Gerilere uzanalım, tiyatro ile nasıl kesişti yolunuz?
“Sahneye ilk olarak ilkokulda çıktım. İlkokul 4. sınıftaydım. Öğretmenimiz Nihat Özkan, başöğretmenimiz Seydi Vural’dı. Onların teşviki ve hazırlığı ile sahneye çıktık. O ilk oyunda cepheden dönen askerleri oynadık, çok beğenildim. Aynı oyunda sınıf arkadaşım Kadir Ekşi de rol almıştı. O okulda Nihat Dodo müzik dersine girerdi, Okulun öğretmenlerinden biri de Cemal Koçer’di.”
Saray Bahçesinde Yumurta Yarışı, Turgut Başağa en önde. 19 Mayıs 1963. (Turgut Başağa Arşivi)
İlkokuldan sonra Bayburt Ortaokuluna devam ediyorsunuz, sahne devam ediyor mu bu yıllarda?
“Devam ediyor, ortaokul boyunca da tiyatroda roller aldım. Sosyal yönü çok kuvvetli biriydim. Okulu spor branşlarında da temsil ediyordum. Saray Bahçesi’nde yumurta yarışı var, oraya katıldım birinci oldum. (O gün Komiser Mahmut yarışı bitiren çocuklardan yumurtaları alıp kahvede kahvaltı yapıyordu.) Beni sahnede izleyenlerin ortak yorumu ‘ileride büyük bir tiyatrocu olur’ yönündeydi ama olmadı. Aslında Ankara’da Devlet Tiyatroları Genel Müdürlüğü de yapmış olan Cüneyt Gökçer’e kadar ulaştım ama hayat hep bir yanımdan tutup beni buraya çekti. Mesela Türkan Şoray ile evlenen Cihan Ünal da ben gittiğimde Ankara’da aynı merkezdeydi. Lisenin ilk yılını Kabataş Lisesinde okudum, sahneye çıktım. Bir yıl okuyup, Bayburt’ta lise açılınca buraya geldim. Orada kalsaydım başka türlü olurdu. Geldikten sonra dernekler aracılığıyla sahneye çıktım.”
Topuzlu Oyunu. Soldan Necmi Kocabey, Turgut Başağa. 21 Şubat 1967, Çoruh Sineması (Turgut Başağa Arşivi)
Dernekler aracılığıyla ilk olarak hangi oyunu oynadınız?
“O zamanlar dernekler Çoruh sinemasının sahnesi için yarışırlardı. Oranın sahnesi, kostüm değişme odaları mükemmeldi. Genişti, tiyatro için daha idealdi. Dernek başkanlığımızı Nihat Özcan yapıyordu. Mustafa Ahıskalıoğlu saz çalardı. Mustafa abi yakışıklı bir abimizdi. Gençleştikten sonra kamburu çıkmıştı! (gülüyor). İlk olarak Hidayet Sayın’ın ‘Topuzlu’sunda ‘Topuzlu’ rolünü oynadım. Tabii bu oyundaki rolüm benim benimsediğim de bir roldü. Cahil köylüyü kandıran hocayı eleştiriyordum. İsmini anmak dahi istemediğim biri o zaman beni Hürriyet Gazetesi’ne haber yaptı. ‘Bayburt’ta böyle oyunlar oynanıyor, hocalara hakaret ediliyor’ diye. Ben o oyundan sonra çok takdir topladım. Hülasa uğraştılar işte ama Salim Haşlak öğretmen benimle ilgilendi. Yıl 1967 idi sanırım.”
Topuzlu Oyunu. Soldan Turgut Başağa, Yakup Okutmuş. 21 Şubat 1967, Çoruh Sineması (Turgut Başağa Arşivi)
Hatırınızda kalan oyunlar ve rolleriniz, mesela en çok hangi rolünüzle sevildiniz?
“‘Pusuda’ adlı oyunda Dursun rolündeydim; ağanın marabası. Necmi Kocabey Ağa, Mustafa Abdullahoğlu talebe rolünde idi. Kadınlara oynayacağız, sinemanın çığırtkanları mahallelerde duyuru yapmıştı. Onlara beni soruyormuşlar, ‘onun rolü var mı?’ diye. Hababam Sınıfı’nda Güdük Necmi, Diyet’te Koca Ali, Harput'ta Bir Amerikalı oyununda Dayı rolünde idim. Orhan Ardahan ile Büyük Köprü’de sahneye çıktım. O Alparslan rolünde, ben etekli Romen Diyojen rolündeyim. Orhan abi çok iyi bir tiyatrocuydu. Asabi görünürdü, değildi, ufku açıktı. Beni benimserdi. Kenan Abdullahoğlu da öyleydi. ‘Cümcükler’ diye bir grupları vardı, onlarla da sahne aldım. Yine başrolde olduğum oyunlardan Duvarların Ötesi ve Cimri’yi sayabilirim.”
Cümcükler Grubu. Soldan Uğur, Turgut Başağa, Kenan Abdullahoğlu, Halis Canaslan, Hulusi Aydın. 21 Şubat 1969 , Çoruh Sineması (Turgut Başağa Arşivi)
Sahnede çok beğendiğiniz, örnek aldığınız bir isim var mıydı? Bayburt’ta kimleri sahnede izlediniz, rol arkadaşlarınız kimlerdi?
“Türkiye’de Avni Dilligil’i önemserdim. Severek takip ederdim. Bayburt’ta Osman Okutmuş ve Cemil Kanber. Cevat Fehmi Başkut’un ‘Buzlar Çözülmeden’ adlı oyununu sahneye koymuşlardı. Bu Cemil Kanber Bayburt’ta ilk kez canlı bir eşeği sahneye çıkaran kişidir. Kanber’de sihirbazlık da vardı (gülüyor). Sanat okulunda atölye eğitimcisiydi. Sonradan belediyeye geçti. Orhan Ardahan yine öyle çok değerli bir tiyatrocuydu ve az önce dediğim gibi birlikte sahne aldık. Lise yıllarında ise en çok Yakup Okutmuş, Erdal Karslı ve Necmi Kocabey’le sahne aldım.”
Hastane Oyunu. Soldan Turgut Başağa, Yakup Okutmuş. 29 Ekim 1970, Çoruh Sineması (Okutmuş Ailesi Arşivi)
Turgut Başağa’nın meddahlık yönü de var sanki. Ben böyle bir Bayburt gecesine şahit olmuştum. Trabzon Bayburt Derneği’nin gecesinde Haluk Çakırca ile sahne almıştınız. Bu tür etkinliklerde geçmişte de bulundunuz mu?
“Evet, Trabzon’da Haluk Çakırca ile Deli Kız oyununu oynadık. Haluk Çakırca iyi bir meddah ve hatiptir. Ben geçmişte bu tür sahneler aldım. 1966 ya da 67 yılı olabilir. İzmir’de deve oynattım. İzmir Bayburtlular Derneği’nin gecesiydi. Avni Ersoy davet etti. Bayburt Folklor Derneği olarak gittik. Başkanımız Nihat Özcan’dı, yardımcısı Kemal İşaşır’dı. Ford minibüsler yeni çıkmış o zaman, Fehmi Okur bizi götürdü. 10 gün orada kaldık. Gösteriler yaptık. Bu gösterilere ‘Asfalt Osman’ denilen İzmir Belediye Başkanı Osman Kibar da katıldı. Deveyi oynattık. Binali Selman çaldı. Oğlu Mahir Selman davula vurdu. Devenin başında rahmetlik Tahsin Karaer, arkasında Adnan Çalışkan oynadı. Aynı zamanda barcıydı bunlar. O gün Mehmet Turan Barını üniversiteden gelen kız arkadaşlarla oynadık.
“Gümüşhane’yi hoppalayıp geçmişem”
“Ben deve ile sahneye girince millet şok oldu. Kız arkadaşın hemençesini de almıştım. Oyunumuzu sergiledik, bitti, bana dediler konuş. Ne konuşacağım. Biliyorsunuz, Deve Oyunu bize İpek Yolu kervanlarının mirası. Başladım konuşmaya. ‘Yemen ellerinden gelmişem, Bayburt eline varmışam. Bayburt elinde sizi göremeyince Gümüşhane’yi hoppalayıp geçmişem. Trabzon elinden vapurla İzmir’e gelmişem. Menim özlerim, hoş geldiz, safa geldiz.’ Alkış koptu ama Gümüşhaneliler kızdı bana. ‘Sen Gümüşhane’yi nasıl hoppalayıp geçersin’ diye. Gümüşhane vilayet ya o zaman biz de ilçesiyiz. Laf attılar. Cevap verdim: ‘Menim özüm teessüf edirem gızmayın mene, menim devenin garnının altında kalmış, men görmemişem’ (gülüyoruz). Deve ile ben meşhur oldum. Posterler turistik yerlerde teşhir edilmiş. Deve ile dudak dudağa geliyorum, yerlere yatıyorum. Hülasa kal dediler, kalamadım”
Hastane Oyunu. Soldan Yakup Okutmuş, Turgut Başağa, Erdal Karslı. 29 Ekim 1970, Çoruh Sineması (Okutmuş Ailesi Arşivi)
Tiyatroda sahne almayı bıraktıktan sonra bu işi bir çalıştırıcı veya yönetmen anlamında sürdürdünüz mü?
“Evet gençleri bir dönem yine derneklerde çalıştırdım. Ermeni Mezalimi’ni sahneye koyduk. Arşak Paşa rolünde Hayrullah Yılmaztürk’ü, Hafız Süleyman rolünde Mustafa Yazıcıoğlu’nu sahneye çıkardım. Gözlerini oyacak, ciğerini yiyecek. Gerçek ciğer koyduk. Sahnede oradan alıyor ciğeri, ağzına atıyor ama milletin midesi filan ağzına geldi. Gümüşhane bizi çağırdı, orada da oynadık. Orada da vardı böyle aktiviteler ama bizim kadar değildi. Namık Kemal Zeybek’in Kültür Bakanı olduğu yıllarda Atatürk Kültür Merkezi’nde Bayburt gecesinde yine Ermeni Mezalimi’ni sahneye koyduk. Ben yönetiyordum bu oyunları. Şarkıcı Ahmet Özhan da oyunu izledi, rol alan arkadaşların amatör oluşlarına hayret etti. Sahne bitti, beni anons ettiler. Sahneye çıktım: ‘Eeee Bayburtlular ne var ne yok’ dedim, ses yok, ‘neydirsiz ola?’ dediğimi biliyorum salonda kahkaha tufanı koptu. Alkışlar, alkışlar. Konuşamadım ki duygulandım, gözlerim yaşardı, yutkuna yutkuna teşekkür edip, indim. Bayburt sevdamızdı. Ürettik ama aydın insanlar vardı önümüzde. Cumhuriyet’in yetiştirdiği aydın nesiller bizleri yetiştirmişti. Biz de bizden sonrakileri. Tiyatronun etkili olduğu toplumlarda sorgulayan, hakkını arayan bireyler yetişir. Sahne önemli, tiyatro önemli.”
Eski Palto Oyunu. Turgut Başağa, Ayla Develi. 27 Mayıs 1969, Çoruh Sineması (Turgut Başağa Arşivi)
Son sorum biraz özel olacak, Bayburt’ta yaşıtlarınız, hatta tanıyan herkes sizi ‘Alaman Turgut’ diye anıyor. Nereden geliyor bu lakap?
“1960’lı yıllarda Almanya furyası vardı. Almanya düzenli, tertipli, disiplinli yer olarak bilinirdi. Benim yaşantımda da düzen vardı, hakka hukuka riayet ederdim. Ha bir de Almanya hikâyem var, gitmeye çalıştım, yakaladılar, giremedim. Hem bu yüzden, hem de yaşantımdan dolayı derlerdi.”
Eski Palto Oyunu. Soldan Necmi Kocabey, Erdal Karslı, Turgut Başağa. 27 Mayıs 1969, Çoruh Sineması (Turgut Başağa Arşivi)
