Bayburt Postası - Bayburt Üniversitesi’nde öğretim üyesi olan tarihçi Dr. Fatih Mehmet Eşki, BAYDER Kültür Sohbetleri’nde Osmanlı Devleti’nde Sevk ve İskân (Tehcir) Kanunu’dan bahsetti.
Tarihçi Eşki, Osmanlı Devleti içinde yaşayan Ermenilerin Taşnak ve Hınçak partilerini kurarak 19. yy sonlarında Taşnak ve Hınçak üyelerinin önderliğinde Anadolu’nun birçok yerinde ve İstanbul’da kanlı eylemli gösteriler yapmaya başladıklarını söyledi.
Doktor Öğretim Üyesi Eşki, "19. yüzyılın son çeyreğinde Anadolu’da çıkan Ermeni ayaklanmalarına geniş bir şekilde değindikten sonra “Birinci Dünya Savaşı’na gelinmesi Ermeniler için fırsat oldu. Çünkü Birinci Dünya Savaşı’nda Osmanlı Devleti birçok cephede mücadele veriyordu. Devlet içerisinde asayiş ve düzen tam olarak sağlanamıyordu, Ermeniler bunu da fırsat olarak görüyorlardı. Ayrıca Çarlık Rusya, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’ndan sonra Doğu Anadolu’da Ermenilere yönelik reform isteğinde bulunmuştu” dedi.
Sarıkamış Harekatı’yla birlikte 3. Ordu’nun Kafkas Cephesi’nde güç kaybettiğini söyleyen Eşki, bunun sonucunda Rus Kafkas Ordusu’nun Anadolu’nun içlerine kadar ilerlediğine değindi.
Erzurum’da Ermenice yayın yapan üç gazetenin Müslüman ve Ermeniler arasında kışkırtma yapma, adliye ve polis memurlarına iftira etme gibi nedenlerden dolayı 1914’te Meclisi Vükela tarafından süresiz olarak kapatıldığını söyleyen Eşki, Çarlık Rusya merkezli Ermenice yayın yapan Mşak ve Orizon gibi gazetelerin 1914 yılından itibaren Doğu Anadolu’da büyük bir Ermenistan devleti kurulacağından bahsettiklerini ve Türklerin aleyhinde propaganda içerikli haberlere yer verdiklerini söyledi.
Tarihçi Eşki, Osmanlı’da seferberlik ilanından sonra Ermeni çetelerinin 9 ay boyunca yaptıkları taşkınlıklara ve özellikle Van isyanına karşı Osmanlı Hükümeti’nin birtakım kararlar almaya mecbur kaldığını belirterek, Osmanlı Hükümeti tarafından vilayet ve mutasarrıflara 24 Nisan 1915 tarihinde Ermenilere silah dağıtan komite merkezlerinin kapatılarak evraklarına el konulması ve ele başlarının tutuklanması için genelge gönderildiğini ifade etti.
Osmanlı Devleti, sevk ve iskân ettiği bütün Ermeni vatandaşlarına mallarının karşılığında ücret vermeyi taahhüt etti
Eşki, konuşmasına şöyle devam etti:
“Talat Paşa’nın emriyle başta Van, Bitlis ve Erzurum’da bulunan Ermeniler ilgili valilikler ile 3. ve 4. Ordu komutanlıklarının birlikte çalışmasıyla savaşın olmadığı yerlere gönderileceklerdi. Sadaret’e tezkire verildi. Dâhiliye Nezareti tarafından verilen tezkire üzerine Meclisi Vükela 27 Mayıs 1915 tarihinde Ermenilerin tehcir edilmesine yönelik karar aldı.
Talat Paşa, tehcirle alakalı olarak ilgili müdüriyete gönderdiği emirde; iskân edilenlerin can ve mal güvenliklerinin sağlanacağı, gittikleri yerlerde Ermenilere göçmen ödeneğinin yapılacağı, mali durumlarına yönelik arazi ve mal verileceği yer alıyordu.
Hükümet tarafından da bu göçmenler için ev yaptırılacağı, çiftçilere tohum, alet edevat verileceği, terk ettikleri taşınabilir mal ve kıymetlerin kendilerine ulaştırılacağı, bu mümkün olmadığı takdirde bunların karşılığında para olarak ödeneceği temin ediliyordu. Boşaltılan şehir ve köylerde bulunan Ermenilere ait gayrimenkullerin de sayımı yapılacak, bunların cinsleri, miktarları ve kıymetleri tespit edildikten sonra köylere yerleştirilecek diğer muhacirlere verilecekti.
Yani Osmanlı devleti sevk ve iskân ettiği bütün Ermeni vatandaşlarının bütün mallarının karşılığında onlara ücretlerini vermeyi taahhüt ediyordu” dedi.
Yollarda saldırı yapanlar Divan-ı Harp’te yargılandı
Ayrıca bu iskân esnasında Ermenilere yollarda saldırı yapanların da Divan-ı Harp’te yargılandığını söyleyen Eşki, 1915 ile 1916 yılları arasında Osmanlı Devleti’nin iskân edilen Ermenilere karşı yolda taciz ve saldırı gibi eylemlere karışan 67 kişinin idam cezasına çarptırıldığına, 524 kişinin hapis, 68 kişinin pranga ve sürgün, 227 kişinin beraat ve yargılama reddi, 109 kişinin mahkemesinin devam etmekte ve inceleme aşamasında olduğuna, 4 kişinin velisine teslim edildiğine, 674 kişi hakkında ise henüz bir işlem yapılmadığına da değindi.
BAYDER Başkanı Fatih Dündar, sunumları için tarihçi Fatih Mehmet Eşki’ye teşekkür ederek günün anısına teşekkür belgesi takdim etti.