“Sosyalizm çeşitlerinin 261’e baliğ olduğunu, Griffith adında bir İngiliz yazarı yaptığı bir anketin neticelerini bildirdiği ‘Sosyalizm nedir?’ adındaki eserinde ilan etmiştir. Alman iktisatçı Sombart(1) şu çeşitleri sayıyor.”(2)
Böyle diyor Peyami Safa ve tam 148 çeşit sosyalizmi sıralıyor arka arkaya (dizelgede mükerrer olanlar vardı, onları ayıkladık.) Okuyunca göreceksiniz bu “çeşitlerin” içinde ciddiye alınacak olanlar vardır; ama çoğu, sosyalizmi sulandırma, saptırma, gözden düşürme amaçlıdır, gayriciddidir ve saçmadır (Kapitalist Sosyalizm, Milyoner Sosyalizmi, Liberal Sosyalizm, Heyecan Sosyalizmi, Kıskançlık Sosyalizmi, Tastamam Sosyalizm, Bayağı Sosyalizm, Sosyalistvari Sosyalizm bile var). Bu çeşitlerin vebalini Sombart’a yüklemek kolaycılık olur. Peyami Safa, önemsemiş, kitabına almıştır, öyleyse suçlanacak olan odur. Bunu amaçlı yaptığı belli.
İşte o 148 çeşit sosyalizm: “Duygu sosyalizmi, Mübadele Sosyalizmi, Devlet Sosyalizmi, Zanaat Sosyalizmi, Medeniyet Sosyalizmi, Tarlalar Sosyalizmi, Gerçeklik Sosyalizmi, Zekâ Sosyalizmi, Kalp Sosyalizmi, Sınıf Mücadelesi Sosyalizmi, Müsavat Sosyalizmi, Müsavatsızlık Sosyalizmi, Aile Sosyalizmi, Kıskançlık Sosyalizmi, Kin Sosyalizmi, Heyecan Sosyalizmi, Mutlak Sosyalizm, Mücerret (Soyut) Sosyalizm, Yüzdeyüz Sosyalizm, Zirai Sosyalizm, Şekilsiz Sosyalizm, Anarşist Sosyalizm, Otoriteli Sosyalizm, Beyaz Sosyalizm, Burjuva Sosyalizm, Kapitalist Sosyalizm, Katolik Sosyalizmi, Merkeziyetçi Sosyalizm, Hristiyan Sosyalizm, Rahip Sınıfına Mahsus (klerikal) Sosyalizm, Kolektivist Sosyalizm, Kavgacı Sosyalizm, Milyoner Sosyalizmi, Özel Hukuk Sosyalizmi, Halk Sosyalizm, Hür İrade Sosyalizm, Parti Sosyalizmi, Eğitim Sosyalizmi, Vakıa Sosyalizmi, Üniversite Sosyalizmi, Memurlar Sosyalizmi, Antlaşma Sosyalizmi, Tecrübe Sosyalizmi, Kooperatif Sosyalizmi, Aşk Sosyalizmi, Ekonomi Sosyalizmi, Normalleştirme Sosyalizmi, Komünist Sosyalizmi, Kitap Sosyalizmi, Tastamam Sosyalizm, Somut Sosyalizm, Muhafazakâr Sosyalizm, İnşa Eden Sosyalizm, Çağdaş Sosyalizm, Kıtasal Sosyalizm, Korparatif Sosyalizmi, Ütopist Sosyalizm, Darwinist Sosyalizm, Demokratik Sosyalizm, Tatsız Sosyalizm, Yıkıcı Sosyalizm, Harap Edici Sosyalizm, Doktrinci Sosyalizm, Efektif Sosyalizm, Ampirik Sosyalizm, Enerjetik Sosyalizm, Etatik Sosyalizm, Etik Sosyalizm, İncilî Sosyalizm, Tekâmülî (Evrimsel) Sosyalizm, En Son Had Sosyalizmi, Frantastik Sosyalizm, Kaderci Sosyalizm, Federalist Sosyalizm, Feodal Sosyalizm, Kanuna Sadık Sosyalizm, Prensipler Üzerine Kurulu Sosyalizm, Bir Cihan Telakkisi (anlayışı) Üzerine Kurulu Sosyalizm, Şeklî (biçimsel) Sosyalizm, Umumi (genel) Sosyalizm, Kahramanca Sosyalizm, Mertebeli Sosyalim, Tarihi Sosyalizm, İdeolojik Sosyalizm, Muhayyel Sosyalizm, Yanlış Söylenen Sosyalizm, İnsiyaki (içgüdüsel) Sosyalizm, Şümullu (Kapsamlı) Sosyalizm, Entelektüel Sosyalizm, Enternasyonal Sosyalizm, Sezgili Sosyalizm, Genç Sosyalizm, Liberal Sosyalizm, Marksist Sosyalizm, Maddi Sosyalizm, Mesihî Sosyalizm, Metafizik Sosyalizm, Mutedil (Ilımlı) Sosyalizm, Modern Sosyalizm, Beledî Sosyalizm, Mitolojik Sosyalizm, Nasyonal Sosyalizm, Tabiatçı Sosyalizm, Nominal Sosyalizm, Yeni Sosyalizm, Batılı Sosyalizm, Resmi Sosyalizm, Oportünist Sosyalizm, Organik Sosyalizm, Teşkilatçı Sosyalizm, Doğulu Sosyalizm, Aslî Sosyalizm, Kısmî Sosyalizm, Barışçı Sosyalizm, Patriarkal Sosyalizm, Şahsi Sosyalizm, Kötümser Sosyalizm, Küçük Burjuvavarî Sosyalizm, Felsefi Sosyalizm, Siyasi Sosyalizm, Pragmatik Sosyalizm, Ameli (uygulamalı) Sosyalizm, Acemi Sosyalizm, Profesyonel Sosyalizm, Kâhince Sosyalizm, Orantılı Sosyalizm, Sözde Dinî Sosyalizm, Halis Sosyalizm, Radikal Sosyalizm, Akli Sosyalizm, İrticaî Sosyalizm, Islahatçı Sosyalizm, Dinî Sosyalizm, İnkılapçı (Devrimci) Sosyalizm, Kızıl Sosyalizm, Hissî (Duygusal) Sosyalizm, Sosyal Sosyalizm, Sosyalistvari Sosyalizm, Sendikacı Sosyalizm, Sendikamsı Sosyalizm, Tabiyevi (Hazırlıkçı) Sosyalizm, Yaşanmış Sosyalizm, İradî Sosyalizm, Doğru Sosyalizm, Bayağı Sosyalizm.”
Peyami Safa kitabında dizgelediği bu türlerin hiçbirisinin ne olduğunu yazmamış. İyiniyetli olsaydı en azından, saçma sapan izlenimi verenlerini izah ederdi. Yapmamış… O zaman “Niye aldın bunları kitabına?” demezler mi adama?
1) Werner Sombart, Alman ekonomist ve sosyolog. 20. yy'ın ilk çeyreğinde Kıta Avrupası'nın önde gelen sosyal bilimcilerindendir. Alman genç tarihçi okulu içinde yer almıştır. Ekonominin tarihsel bir süreç olduğunu ve bu nedenle evrensel ekonomi yasalarının olamayacağını savunmuştur.
2) Peyami Safa-Nasyonalizm-Sosyalizm-Mistisizm