Şemseddin Sami, meşhur Türk yazarı, ansiklopedist ve sözlükçüsü olarak tanınır. Türkçe harfleriyle yazılan ilk Türk romanı olan “Taaşuk-ı Talat ve Fitnat” ın, ilk geniş kapsamlı Türkçe sözlük olan “Kamûs-ı Türkî” nin ve ilk Türkçe ansiklopedi olan “Kamûsu’l- ‘lâm” ın yazarı olup, 1850-1904 yılları arasında yaşamıştır.
Bu eserlerin hepsi birbirinden kıymetli olup, günümüzde hâlâ temel başvuru kaynağı özelliklerini muhafaza etmektedirler.
İlk Türkçe (Osmanlı Türkçesi) ansiklopedi olan eser, 1889-1898 yılları arasında kaleme alınmıştır. Söz konusu eser, genel tarih, coğrafya ve meşhur adamlar ansiklopedisi özelliği taşır ve içinde birçok madde yer alır. İşte bunlardan biri de Bayburt maddesidir.
Metne bağlı kalınmak şartıyla maddenin sadeleştirilmiş hâlini siz okuyucularımızın istifadesine sunuyorum:
BAYBURD
Erzurum vilayetinde sancak merkezi bir kasabadır. Erzurum’un 100 km kuzey-batısında ve Trabzon’un 90 km güney doğusunda ve bu iki şehir arasındaki yol üzerinde, Çoruh nehrinin iki kenarında yer alır.
Kasaba iki kısma ayrılıp, aşağı kısmı ovada bağ ve bahçeler içinde ve yukarı kısmı dağ eteğindedir. Nüfusu 8.000 kadardır. Birkaç cami ve medresesi, rüştiye mektebi ve çarşısı ile Romalılardan kalma bazı eski eserleri vardır.
Havası hayli soğuktur. Bu kasabada gümüş işlemeli tütün kutusu ve sigaralık gibi şeyler üretildiği gibi, döşemelik, kilim ve seccade gibi şeyler dahi dokunur.
Bayburt kazasının 186 köyü ve 14 nahiyesi vardır. Bunlar; Masat, Everek, Berne, Cilara, Pülürek, Yukarı Lori, Pulur, Sünür, Balahor, Niv, Hart, Kovursu (Konursu), Ağunsos ve Bergici’dir. Buralarda yaşayan toplam nüfus 53.240 kişi olup, bunların yaklaşık beşte biri Hıristiyan diğerleri Müslüman’dır.
Kaza genelinde toplam 110 cami ve mescit, 83 medrese, 34 sıbyan mektebi, 51 kilise ve manastır, 3 hamam, 481 dükkân, 40 han, 1 dabağhane, 1 sabun fabrikası ve 1 boya fabrikası vardır.
Arazisi oldukça verimlidir, çeşitli hububat, sebze ve meyve türleri yetiştirilir. Pelid, kavak ve çam ağaçlarından ibaret ormanları dahi çok olup, hayli odun kesilerek, Çoruh mecrasından indirilir.
Nisan 2011