Osmanlı Arşivine çalışmaya başladığım yıllardan beri Bayburt ile ilgili elimizden geçen henüz araştırmaya açılmamış belgeleri inceleyip önemli bilgileri not ediyordum.
Bir süre sonra tasnif edilen Nüfus Defterlerinde Bayburt’a ait kayıtları incelerken özellikle kendi köyüme ait kayıtları Bayburt Nüfus kayıtları arasında bulamamıştım.
Nihayet kıymetli akademisyen arkadaşımız, Bozok Üniversitesi’nde şimdi Profesör olan Yunus Özger Bey’in Bayburt Nüfus Defterlerini benim de birtakım katkılarımla yayına hazırlaması sırasında kendi köyüme ait bulamadığım nüfus kayıtlarının Gümüşhane’ye ait defterlerde bulduğunu öğrenerek artık aramaktan vazgeçtiğim bu kayıtlara ulaşmıştım.
Peki, nasıl olur da Bayburt’un Çoruh aşağı köylerinden ve Gümüşhane ile ters istikametteki Kân (Aslandede) ve Ağunsos (Çayırözü) köyleri Gümüşhane’ye bağlı olurdu?
Niv Nahiyesi ve bağlı köylerin, özellikle mevki olarak hem Niv Nahiyesine ve hem de Gümüşhane ile yakınlığı olmayan Kân (Aslandede) ve Ağunsos (Çayırözü) köylerinin 1835 tarihli ve 1089 numaralı Trabzon Eyaleti’nin Gümüşhane Sancağına ait nüfus kayıtları arasında kayıtlı olmasını şöyle yorumlamıştım:
Gümüşhane maden çıkarılan bir yer olduğu için Bayburt’a ait bazı köylerin vergi gelirlerini buraya aktarmak için böyle bir düzenleme yapılmış olabilirdi.
Nihayet halen tasnifi devam etmekte olan belgeler arasında Hicri 1290/Miladi 1873 tarihli bir belgede aynı durumun devam ettiğine şahit oldum.
Olay, Gümüşhane Sancağına bağlı olan Niv Nahiyesinin Müdürlük haline getirilmesi ve bazı köylerin Niv Nahiyesine bağlanarak bu suretle Gümüşhane’ye bağlanmaları sağlanmış. Bu husus Trabzon Vilayeti tarafından Sadaret (Başbakanlık) makamından talep edilmiştir. Durum, Trabzon Vilayet İdare Meclisi’nin düzenlediği bir mazbata ile İstanbul’da Sadaret Makamına bildirilmiş, Sadaret ise Niv Nahiyesine tayin edilecek müdür ve kâtibin maaşlarının Hazineden ödenmesi için gerekli Mali düzenlemenin yapılması için bu mazbatayı Maliye Nezaretine göndermiştir. Bu mazbatada aynı zamanda bazı köylerin diğer nahiyelerden ayrılarak Niv Nahiyesine ve dolayısıyla de Gümüşhane Sancağına bağlanması düzenlemelerinin de yapıldığı da yazılıdır.
İşte belgeden de anlaşılacağı gibi Kân (Aslandede) ve Ağunsos (Çayırözü) köylerinin Niv Nahiyesine ve dolayısıyla Gümüşhane Sancağına bağlanması bu şekilde olmuştur.
Hicri 23 Cemaziyelahir 1290, Miladi 18 Ağustos 1873 tarihli bu belgenin mahiyeti şudur.
“Gümüşhane Sancağı'na tabi Niv Nahiyesinin müdürlüğe tahvil edilerek buraya müdür ve kâtip tayin ile maaşlarının Hazine tarafından karşılanması ve diğer nahiyelerden ayırılarak Niv'e bağlanacak köyler hakkında Trabzon Vilayeti İdare Meclisi tarafından gönderilen mazbata gereğinin Maiye Nezareti tarafından yapılması.”
Netice itibariyle Bayburt’un Niv nahiyesi, bağlı civar köyleri ile birlikte, hem civar olmayan Çoruh aşağı mevkideki Kân (Aslandede) ve Ağunsos (Çayırözü) köyleri de vergi gelirlerinin Gümüşhane Sancağına dahil edilmesi için Trabzon Vilayetinin talebiyle Gümüşhane’ye bağlandığı görülmektedir. Bu durumun mevki ve coğrafi durumla ilgili olmayıp Mali ve Ekonomik durumla ilgili olduğu da anlaşılmaktadır.