Birinci Dünya Savaşı sona yaklaşmakta, Rus Çarı’nın tahtı sallanmakta. Ve bizim Erzincan ilimizde de bir şeyler olmakta o günlerde…
Erzincan ilimiz… Bugünkü Erzincan’dan çok daha büyük… Dersim, Bayburt ve bugünün Erzincan’ının toplamı kadar.
1917 yılında, Munzur dağları, Sadak Dağları ve Çardaklı Boğazı'nda bulunan Rus orduları, Bolşevik örgütlenmeler ve disiplinsizlik nedeniyle karışıklık içerisindeydi. Rus İmparatorluğu'nda devrimden sonra Transkafkasya'da iktidar Özel Transkafkasya Komitesi'ne geçmişti. Mart ayında yaşanan küçük çatışmalarda Rusya askerlerinin savaşmak istemedikleri ve silahlarını bıraktıkları görülüyordu.
İşte o günün Erzincan’ında Rus Ordularının geri çekilmesine yakın bir dönemde bir “Bir Erzincan Sovyeti” oluşturulmuştur. Ve bu Sovyet, Osmanlı’nın isteği ve düşüncesi sorulmadan, 1917 yılında bir oldubitti ile kurulmuş ve dört yıl yaşamıştır.
Yani bu topraklarda gerçek bir sosyalizm deneyi…
Nasıl mı kuruldu? Ona da bakalım: Dersim’de bulunan Rus ordusu 'Kızıl Muhafızlar' olarak yeniden örgütlendi. Bolşevikler, 'Osmanlı’dan alınan toprakları en geç üç ay içinde terk edeceklerini ancak terk ettikleri bölgeleri yerel güçlerin oluşturacağı yönetimlere devredeceğini' açıkladı. Bu 'devir şartı' Osmanlı tarafından ‘kâğıt üzerinde’ olarak değerlendirilip küçümsense de Bolşevik devriminden sonra yapılan anlaşmalarla savaştan çekilen Sovyet Hükümeti, Rus işgalinde olan Anadolu şehirlerini aşamalı olarak terk etmiş, fakat bu terk öncesinde o kentlerdeki Türk, Kürt ve Ermeni halklarına yönelik, iktidarı almaları ve bir Sovyet örgütlenmesi oluşturmaları yönünde yoğun bir propaganda yapmıştı. Bunun sonucunda, Kızıl Muhafızlar'ın bölgedeki yöneticisi olan Ermeni Arşak Cemalyan, bölgedeki Türk, Ermeni ve Kürt halkların 'temsilcileriyle' bir toplantı düzenledi. Bu toplantıya bölgedeki üç ulustan ileri gelenler katıldı. Ermenilerden Muradov, Kürtlerden Alişan ve Alişer Bey ile Türklerden bölge müftüsünün görüşmeleriyle, nüfusa göre delege saptaması yapıldı. Ve Erzincan Sovyeti’nin kuruluşu ilan edildi. Binalara kızıl bayraklar çekildi.
Erzincan Sovyeti, 1918 yılında Osmanlı ordusu bölgeye geldikten sonra dağılmaya başlasa da; kendi ordu, istihbarat ve polis örgütünü kurdu. Topraksız köylülere toprak verilmesi amacıyla yasa çıkarılıp Sovyet Rusya’daki kolhoz uygulamasına geçildi. Ve vergiler, Osmanlı’ya değil Sovyet Rusya’ya verilmeye başlandı.
Erzincan Sovyeti'nin kurulmasının hemen ardından Osmanlı’nın yerel güçleri kullanarak bölgeyi geri alma çalışmaları başlamıştı. Ancak bölgeye 'vurucu darbe' Kızıl Muhafızlar'ın çekilmesinden sonra geldi. Türk delegeler çok geçmeden 'Osmanlı’ya bağlılıklarını' açıkladı. Sovyet’in yıkılma tehdidiyle karşı karşıya kalmasıyla birlikte merkez Erzincan’dan Dersim’e taşındı. Erzincan’a kıyasla çok daha küçük olan bu merkeze taşınma kararında Türk delegelerin Osmanlı ordusunu davet etmesi etkili olmuştu. Çünkü Sovyet’in kontrolünün Ermeni Muradov Paşa’ya geçmesinden Türk delegeler rahatsızdı. 'Sovyet’in güvenliği' gerekçesiyle 1918 yılının ilk aylarında yeni merkez Dersim’in Ovacık ilçesinde bulunan Yeşilyazı'ya (Zeranige) olarak belirlendi ve oraya taşınıldı. Ancak burada devam ettirilen Sovyet yönetimi, Erzincan merkezli olandan çok daha küçük bir etkiyle var olabildi. Erzincan’dan dönen Dersim delegelerine birkaç Ermeni delege eşlik etse de ilk baştaki yapı, yerini var olma mücadelesi veren, dışardan gelen baskılara dayanmaya çalışan bir topluluğa dönüştü. Sovyet’in son kalesi olan Yeşilyazı yönetimi, toprak kayıplarının artmasıyla birlikte 1921 yılında kendini feshetti.
Her ne kadar kısa ve bölgenin imkanları ölçüsünde inşa edilmiş bir deneyim olsa da Erzincan Sovyeti, Türkiye’de sosyalizmin yolculuğu adına dikkat çekici ve önemli bir duraktı... 'Erzincan Sovyeti'ni özel kılan en büyük nokta çok erken bir dönemde, henüz sosyalizm rüzgarları büyük şehirlere ulaşmadan önce kırsal bir bölgede yaşanmış olması.” (1)
-------------------------------------------------------
1
(1) http://www.turkeyswar.com/campaigns/caucasus.html
(2) https://libcom.org/.../left-wing-turkish-communist-party...
(3) http://www.teorivepolitika.net/.../306-ekim-devrimi...
(4) https://libcom.org/.../Goldner,%20Loren%20-%20Revolution...
(5) https://tr.wikipedia.org/wiki/Erzincan_%C5%9E%C3%BBras%C4%B1
(6) https://www.parlamentohaber.com/erzincan-komunist-sovyet-cumhuriyeti/
(7) https://idekultur.com/2020/09/06/erzincan-surasi-sovyeti/