Yazının başlığını görünce bir an heyecan verici yeni bir hizmetin veya nüfus artışını teşvik için yeni bir uygulamanın başlamış olabileceği algısı oluşabilir. Ancak daha baştan söyleyeyim ki; bu hizmet günümüzde değil yüz yılı aşkın bir zaman öncesine yani Osmanlı Devleti dönemine ait bir sosyal yardım hizmetidir. Böyle bir hizmetin, yani ikizlere maaş bağlanması şeklinde bir belediye hizmetinin günümüzde olduğunu zannetmiyorum. Belki defaten yapılan bazı yardımlar olsa da aşağıda belgelerini vereceğim gibi Osmanlı döneminde Bayburt Belediyesi tarafından ikizlere düzenli maaş bağlanması şeklinde yapılan bir hizmetin günümüzde de yapıldığını söylemek yanıltıcı olur kanaatindeyim.
Bilindiği üzere belediyeler o beldede yaşayan insanların her türlü ihtiyaçları için sığınacağı ilk limandır. Bu sebeple belediyeler kaynaklarının bir bölümünü ihtiyaç sahiplerine yardım için ayırırlar. Eğer ödenekleri yoksa bir yolunu bulur ihtiyaç sahiplerinin ihtiyaçlarını gidermek için kaynak oluştururlar.
Son yıllarda yaşayarak gördüğümüz gibi belediye hizmetlerinin özellikle sosyal yardım yönünü oluşturan hizmetleri daha bir görünür hale geldi. Usul yönünden eleştirilecek yanları olsa da özellikle Ramazan ayında bu tür hizmetler daha da bir öne çıkmaktadır. Büyük şehirlerimizde kurulan iftar çadırları, ihtiyaç sahiplerine yapılan erzak ve kumanya yardımları daha küçük şehir ve beldelerimize kadar yaygınlaşmaktadır. Bu yollarla ihtiyaç sahiplerinin karınca kararınca da olsa yüzünü güldürücü hizmetlerin yapılmakta olduğuna şahit olmaktayız. Bunun yanında geçim sıkıntısı çeken ailelere de belediyelerimiz tarafından ayni ve nakdi yardımlar yapılmaktadır. Bu tür hizmetler belediyelerimizin sosyal hizmet yönünü göstermektedir.
Zaman zaman ailelerimizin bazılarının bir batında ikiz, üçüz, dördüz… şeklinde çocuklarının dünyaya geldiğine şahit olmaktayız. Bu aileler bu tür doğumlar sebebiyle bir anda birkaç çocuğun bakımıyla ilgili hesapta olmayan sıkıntılarla karşı karşıya kalırlar. Maddi durumu elverişli olanlar için bu sıkıntı pek önemli değildir. Ama özellikle dar gelirli aileler için bu büyük bir geçim sıkıntısı demektir. Böyle aileler için öncelikle o beldenin resmi kurumları, yardım kuruluşları veya hayırsever insanları devreye girer. Günümüzde bu tür yardım kurumları ve hayırsever iş adamları çoğu kez bu tür ikizlerin masraflarını üslendiğine ve aileyi bu sıkıntılardan kurtarmakta olduklarını az da olsa görmekteyiz. Bunun yanında yine bu tür ailelerin imdadına yetişen en önemli ve en yakın kurumlarımız ise belediyelerimiz olmaktadır.
Bu tür sosyal yardımlar son yıllarda daha fazla artmış olmakla birlikte yakın tarihimizde de yapılmakta olduğuna da şahit olmaktayız. Usulü farklı da olsa belediyelerimizin sosyal yardım geleneğinin Osmanlı Devleti döneminde de var olduğu arşiv belgelerinde kayıtlıdır. Burada 1895 miladi yılında ikizleri doğmuş olan iki aileye ve daha önce yetim olarak dünyaya gelmiş başka bir ailenin ikizlerine Bayburt Belediyesi tarafından düzenli maaş tahsisi şeklinde yapılan bu tür yardımla ilgili belgelerden bahsetmek istiyorum.
Aşağıda vereceğim belgede Bayburt'un Şingâh mahallesinde ikizleri doğmuş iki ailenin geçimine yardım etmek için ödenek ayrılması ve ailelere düzenli bir gelir temini için Bayburt Belediyesi'nin bir çalışmasından bahis edilmektedir. Dünyaya gelen bu ikizler sebebiyle geçim sıkıntısına düşmüş olan bu ailelere belediyenin temin edeceği gelirle maaş tahsis edilmesi için Bayburt Belediyesi'nin talebi üzerine Erzurum Vilayet İdare Meclisi kanalıyla yazılan yazı ile Dâhiliye Nezareti'nden izin talep edilmektedir.
Şingâh mahallesinde doğmuş olan tevemlere (ikizlere) Bayburt Belediyesi'nin maaş tahsisi talebine izin verilmesi için Erzurum Vilayet Meclisi tarafından Dâhiliye Nezareti'ne yazılan mazbata.
Belgenin günümüz Türkçe'siyle anlaşılacak şekilde tercümesi şöyledir:
*
DÂHİLİYE NEZARETİ CELİLESİNE
Bayburt kazasının Şingah mahallesi ahalisinden Osman Bin Salih ve Jandarma müteveffa Ömer Çavuş'un tevem (ikiz) olarak doğmuş olan dört nefer çocuklarının infak ve iaşesinden ve bunların fakru halleri cihetiyle aciz bulunduklarından ve düzenli masrafları ve aniden ortaya çıkan sıra dışı masrafları olduğu için Bayburt Kazası Belediyesi'nin yirmi bin kuruş nispetinde fazla senelik geliri olduğuna ve bu fazlanın yirmide birinin talep edilen izinden sonra bunun gibi tevemlere (ikizlere) verilecek maaşlara karşılık tutulması özel idare hükümlerinden bulunduğuna mebni bunlara belirtilen gelirlerden münasip miktar maaş tahsisi mahallinden gönderilmiş yazılar ve mazbatalarda açıkça belirtilmiş ve bu iki ailelerin ikizlerin her birine aylık yirmi beşer kuruş maaş tahsisine müsaade buyurulmasının yüksek Nezaret makamlarına arz ve işarının havale yoluyla Belediye Meclisi'nden ifade kılınmış olunmasıyla icabının icra ve gerekenin bildirilmesi babında emir bu hususta emir verme yetkisine sahip olanındır. (Hicri)17 Recep sene 1312 ve (Rumi)11 Kânûnisani sene 1310 / (Miladi: 23.Ocak1895)
(Erzurum Vilayeti İdare Meclisi Üyeleri) Vali-i Vilayet-i Erzurum İsmail Hakkı (Vali), Eddai Naib Şerif Mahmud Hamdi (Kadı Vekili), Defterdar İsmail Vehbi (Defterdar), Mektubi Ömer Zeki (Vilayet Kalemi), Eddai Meftü Ömer Fevzi (Müftü), Bende Murahhasa-i Ermeni Serpiskopos Avodis (Ermeni Başpiskoposu), Bende Murahhasa-i Katolik Serpiskopos Karabet (Katolik Başpiskoposu), Bende Aza Munhal (Üye), Bende Aza Karabet (Üye), Bende Aza Es-Seyyid Mehmet Saffet (Üye), Bende Aza Munhal (Üye)
*
Bu belgeden başka daha önce Hicri 1311 Rebiulevvel 8 / Miladi 18 Eylül 1893 tarihinde yine Veli Şaban mahallesinde birkaç ay önce ölmüş olduğu belirtilen Mehmet Çavuş'un yetim olarak doğmuş ikizlerine de belediye tarafından maaş tahsisi ile ilgili Erzurum Valisi'nin Dâhiliye Nezareti'nden izin talebi yazısı mevcuttur. Bu da gösteriyor ki, Bayburt Belediyesi o tarihlerde hem yetim ve hem de ikizi olan ailelere maaş bağlamaktadır.
Bayburt'un Şingâh ve Veli Şaban mahallelerindeki ailelerin ikizlerine Bayburt Belediyesi'nin gelirlerinden tahsis edilen maaşlarla ilgili Bayburt Belediyesi tarafından Erzurum Vilayet aracılığıyla Dâhiliye Nezareti'nden talep edilen bu izin yazılarından da anlaşılacağı gibi belediyelerimiz Osmanlı döneminden beri ihtiyaç sahibi ailelerle sürekli ilgilenmiş ve onlara destek olmak için kaynaklar oluşturmuştur. Hatta o zamanın Bayburt Belediyesi günümüzde uygulaması olmayan ikiz çocuklara düzenli maaş tahsisi gibi fevkalade bir hizmeti uygulamaya sokmuştur. Bu da belediyelerimizin sosyal yardım ve hizmetler için bir numaralı sorumlu birimler olduğunu göstermektedir.
Bu vesileyle halktan hizmet yetkisini alan yönetici ve görevlilerin, halkın her ferdinin hakkı olan kaynakları yine halk için kullanmakla mükellef oldukları bilinciyle hareket etmeleri gerçeğini bir kere daha hatırlatmakta fayda görüyor ve belgeleriyle açıkladığımız yakın tarihimizdeki bu önemli yardım usulünün de şimdiki belediyelerimize ilham kaynağı olmasını temenni ediyorum.