Almanya’ya doğru yola çıktık ve Bayburt’a gittik. Almanya’daki Bayburt’a... Yolda, yanıma, yeniden okuduğum Arthur Koestler’in Onüçüncü Kabile (Hazar İmparatorluğu ve mirası) adlı değerli eserini almıştım. Hazar Türk Devleti hakkında kapsamlı bir araştırma bu kitap. Hemen giriş bölümünün sonunda da bir harita var. Hazarların yurdu Karadeniz’in kuzeyini ve Hazar denizinin batısını kapsıyor.
Ural Dağları Kuzeyden sınır. Kafkas Dağları güneyden. Üç büyük halktan oluşmuş Hazar yeri. Kuzeyde Bulgar Türkleri (şimdiki Bulgar değil) ortada Burt Türkleri ve güneyde Hazar Türkleri.
Burt ya da Burta sözlerinin anlamı için Divan’ü Lügati’t Türk’ü açıyorum ve okuyorum:
ÇOK İNCE ALTIN TABAKA: VARAK
Burt Türklerinin Hazar elindeki vatanlarında altın madeninin çokça olduğunu biliyoruz. BAY-BURT...
Kıpçak Türkçesi sözlüğüne bakıyorum. BURT veya BURUT: Kabarmak...
Şimdi asıl sözümüzü söyleyelim.
BURT’lar büyük bir Türk boyudur. BAYBURT’LAR da onun içinde bir oymak… Bayburt şehrini kuranlar ise bu Bayburt oymağıdır. Bayburt kadimden beri Türk Şehridir.
Kadim nedir?
Kadim oldur ki evvelini bilen olmaya.
Peki, biz bu Bayburt oymağı hakkında ne biliyoruz, der misiniz?
Elimizde ŞİKÂRİ’nin Karamannamesi var. “Zamanın kahramanı Karamaniler tarihi” demiş. Daha önce de yayınlanmıştı ama Karaman Valiliği ve Belediyesi ortak çok güzel bir baskısını yapmış. Hem “tıpkı”sı, hem çevirisi. Sonundaki “dizin”e bakıyorum. Bayburt sözü 12 yerde, Bayburt beg 1 yerde, Bayburt begleri 2 yerde, Bayburt göçebeleri 1 yerde, Bayburtoğlu 3 yerde geçmiş. Toplam 19 etti.
Demek ki kitabın ondokuz yerinde Bayburt var. Önce 15. sahifeye bakalım.“Ovalık, dağlık, balkanlık bu geniş bölgeye boy boy, oba oba dağılan Avşar, Agaçeri, Salur, Varsak, Gülnar, Turgut, Bayburt göçebeleri, hayvancılık, tahtacılık, kömürcülükle geçiniyorlardı. Bunlar sonradan Karamanoğlu beyliğini oluşturmuşlardı”.
36. Sahifede yine bu göçebe Bayburtlulardan söz eder. (Bayburt oymağı).
103 ve 104. sahifelerde Bayburt beyleri savaş halindedirler:“Turgut ve Bayburt beyleri dört bin oğuz askeri ile pusudan çıkıp Kosın’ın ardın aldılar”.
105.106.109.126 da hikâye devam ediyor.
Karamanoğlu Mehmet Bey Konya’yı alıp selçukluları yönettiği dönemde bakın ne yapmış:
Sahife 129: “Konya ile engüri (Ankara) arasında olan sahrayı ikiye bölüp yarısını Turgut’a yarısını Bayburt’a verdi”.
135. Sahifede Mirza Halil’in Balkar kavmine serdar olduğu ve on bin Balkar, yedi bin Turgut ve Bayburt askerini alıp... Müslümanları kurtardığı anlatılır. Kitapta Bayburt oymağından söz edilmeyen bahis yok gibidir. Belirtelim ki Kafkasya’da da bir Bayburt kasabası vardır. Belli ki onu da Bayburt oymağı kurmuştur.
Bayburt boyu ve Bayburt oymağı araştırmacıların ilgisini çekmesi gereken ilginç bir alandır.
Benim çocukluğumdan beri severek okuduğum ve dinlediğim Dede Korkut boylarından biri de Bayburt çevresinde geçer: Bamsı Beyrek hikâyesi... Güzel bir hikâyedir Bamsı Beyrek. Sonunda Bayburt hisarı alınır ve kâfir beyleri öldürülür. Kimler mi? Kara Aslan, Kıpçak Melik, Şökli Melik. Yenenler Müslüman oğuzlardır, yenilenler o zaman kâfir Kıpçaklar. Elbette Kıpçaklar da sonradan Müslüman oldular ve oğuzlarla karıştılar.
Ve Bayburt’umuzun o ilginç, o zengin, o bay irfanı erdemi ortaya çıktı.
Bayburt önemlidir ve açılmamış nice sırların sahibidir.
Temmuz / 2009