AFGANİSTAN’DA BAYBURDÎLER
“Kızılbaş Türkler” ve “Iğdır Tarihi” gibi önemli ve değerli eserlere imza atan, kadim dostum Nihat Çetinkaya’dan duymuştuk Afganistan’da Bayburdîler diye bir topluluğun bulunduğunu. Nihat, 1993 yılında Azerbaycan’da Ebulfez Elçibey’in danışmanı iken görevli olarak Afganistan’a gidiyor, orada karşılaşıyor bu Bayburdîlerle, soruyor kökenlerini “Bayburt’tan gelmişiz” diyorlar. 2002 yılıydı sanırım, Afganistan’a müdahale konuşuluyordu, o zaman yazar arkadaşım Arslan Bulut, Nihat Çetinkaya ile yaptığı bir söyleşiyi, benim de yazarlık yaptığım Büyük Kurultay Gazetesi’nde yayımlamıştı. Bayburdîleri duyunca Nihat’ı aradım telefonla, Bayburdîler hakkında daha fazla bir bilgi ne yazık ki veremedi “Araştırmak gerek” dedi. Evet araştırmak gerek. Genç araştırmacılara duyuruyorum.
VENEDİKLİ BİR TÜCCAR-YAZARIN KALEMİNDEN BAYBURT
Josaphat Barbaro, Venedikli bir tüccar, önce tüccar daha sonra da elçi sıfatıyla İran ve Kıpçak ülkesine yolculuklar yapmış. Bu gezilerin izlenimleri 1543 yılında İtalya’da yayımlanmış. 1873 yılında İngilizceye, 1972 yılında da Farsçaya çevrilmiş. Barbaro’nun bu yapıtını, Farsça’dan dilimize Tufan Gündüz çevirmiş (Anadolu’ya ve İran’a Seyahat-Josaphat Barbaro/Yeditepe Yayınları).
Yazar, yolculuğunun Bayburt bölümünü şöyle anlatıyor:
“Trabzon’dan Tebriz’e yani güneydoğuya doğru gidilince çok sayıda köy ve küçük kaleler görürsünüz. Bundan başka tepelerin ve ormanların arasından geçip bu yoldaki birinci ve önemli menzil ve kale olan Bayburt’a (metinde Baiburt olarak geçiyor C.G) ulaşırsınız. Burası bir derenin kenarında yer alır ve etrafı tepelerle çevrilidir. Müstahkem bir yer olup surları vardır. Oldukça verimli topraklara sahiptir. Kalenin altında yer alan şehir beş bin hanedir. Bayburt, Sultan Uzun Hasan Bey’in ülkesinin sınırlarına dâhildir. Oradan beş günlük yol mesafesinde Erzincan şehrine ulaşırsınız.”
BORÇALI’DA LORU BEYLERBEYLİĞİ
Kazım Karabekir, “Birinci Cihan Harbi’ni Nasıl İdare Ettik/Sarıkamış, Kars ve Ötesi” adlı eserinin bir yerinde şu bilgiyi verir: “Borçalı, Kıpçak Kültürü ile ilgili esir bir isimdir. Loru Vilayetinde Karapapak Uruğu idi.”
Borçalı, bugün Gürcistan sınırları içinde bulunan ve Karapapak Türkleri’nin yaşadığı bir yerdir. Burada bir Loru Vilayetinin bulunduğunu öğrenince, doğal ki hemen bizim Bayburt’un Aşağı ve Yukarı Loru Köyleri ile ilgi ve bağlantı kurmak ve işin aslını aramak geldi içimden. Yıllar önce Kars’taki ve şimdilerde Ermenistan olarak anılan yerdeki Bayburt adlı yerleşim yerleri hakkında bir yazı yazmıştım. Şimdi de Loru çıkıyordu karşıma.
Prof. Dr. Fahrettin Kırzıoğlu’nun “Osmanlıların Kafkas İllerini Fethi” adlı eserinde Loru’ya dair bilgiler var, paylaşayım onları: “Serdar Ferhat Paşa ordusu, Borçalı Kazak Terekemeleri Yurdu’nun yukarı merkezi Loru kalesini 28 Temmuz 1584’te imara başlamakla Borçalı Çayı boylarını İranlılardan almış, 8 Ağustos 1584’te biten Loru kalesi burada yeni kurulan Loru Beylerbeyliği’nin ilk merkezi olmuştur.”
“Loru” adı, bizi oralara bağlayan önemli bir bağ, bu bağı daha da güçlendirmek gerek.