19. Yüzyıl sonları gerek dış politika gerek içteki gelişmeler açısından Osmanlı Devleti için çok büyük önem arz eder. Esasında Bayburt özelinde de aynı yüzyılın çok büyük bir ehemmiyeti vardır. Meşhur 93 harbi (1877-1878 Osmanlı-Rus savaşı) sonrasında meydana gelen gelişmeler doğrultusunda Bayburt sancak statüsü kazanmış ve yaklaşık on yıl sonra bu statüyü kaybetmiştir.
1888’de sancaklıktan tekrar kaza durumuna düşürülen Bayburt, pek çok kaymakam tarafından idare edilmiştir. Belgelerden anlaşıldığı kadarıyla en başarılı kaymakamlardan biri 1897–1899 yılları arasında bu görevi icra eden Mehmed Hüsnü Bey’dir.
Mehmed Hüsnü Bey, dönemin padişahı II. Abdulhamit’in emri doğrultusunda Anadolu Umum Müfettişi Şakir Paşa’nın isteğiyle Bayburt kazası ve köylerinin 1898 yılına ait genel bir istatistiğini çıkarmıştır. Oldukça zahmetli bir şekilde hazırlandığı anlaşılan ve birçok açıdan şehri ve köyleri detaylı olarak ele alan istatistikte özetle şu bilgilere yer verilmiştir:
1898 yılında köyleriyle birlikte Bayburt kazasında yaşayan insan sayısı 57.295 kişiydi. Nüfusun % 81 gibi çok büyük bir kısmını (46.518 kişi) Müslümanlar, % 19’unu da gayrimüslimler (10.777 kişi) teşkil etmekteydi. Müslüman nüfusun % 54’ünü erkekler (25.096 kişi), % 46’sını da kadınlar (21.422 kişi) oluşturmaktaydı. Gayrimüslim nüfusun % 52’sini (5.648 kişi) erkekler, % 48’ini kadınlar (5.129 kişi) meydana getirmekteydi.
Aynı yıl Bayburt’ta bir yıl içinde 1.913 yeni çocuk dünyaya gelmiştir. Bunların % 60’ı Müslümanlara (1.152 kişi), % 40’ı da gayrimüslimlere (761 kişi) aittir. Müslümanların yeni doğan çocuklarının % 62,5’ini erkekler (720 kişi), %58’ini kızlar (432 kişi) teşkil ederken, gayrimüslimlerin çocuklarının ise % 82’sini erkekler (624 kişi), % 18’ini kızlar (137 kişi) meydana getirmekteydi.
1898 yılında Bayburt’ta toplam 412 evlilik gerçekleştirilmiş olup bunun 397’si Müslümanlar, 15’i de gayrimüslimler tarafından yapılmıştır. Yine bu tarihte bir yıl içinde Bayburt’ta ölen insan sayısı 1.174 kişidir. Bunun 555’i Müslümanlardan, 619’u ise gayrimüslimlerden olmuştur.
1898 Yılı İstatistiğine Göre Bayburt’ta Nüfus, Doğum ve Ölüm Oranları
Nüfus
46.518 (Müslüman) 25.096 Erkek / 21.422 Kadın
10.777 (Gayrimüslim) 5.648 Erkek / 5.129 Kadın
Doğum
1.152 (Müslüman) 720 Erkek / 432 Kadın
761 (Gayrimüslim) 624 Erkek / 137 Kadın
Ölüm
555 (Müslüman)
619 (Gayrimüslim)
İstatistikte tarım, hayvancılık, şehirdeki yapılar ve daha başka birçok husus daha detaylı olarak ortaya konulmuştur. Bunları da bir sonraki yazıda değerlendirmek istiyorum.
Aralık / 2009
(*) Yrd. Doç. Dr. Yunus Özger / Bozok Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü / Yozgat